KD 3 PERTEMUAN 1 (XII)

Teks Dheskripsi Busana Adat Jawa

Ageman Jawi Gagrak Surakarta

"Nyenyandhang manganggo iku dadya sarana memangun manungsa njaba njero, marmane pantesan panganggonira, trepna pangetrepaning panganggon, cundhukna kalawan kahananin badanira, kalungguhan miwah pepangkatanira."

Mekaten pangandika dalem ISKS Pakubuwana IX  rikala taksih jumeneng pangeran pati, ngemu pikajeng dhateng kasusilan. Teesioun kedah saged njumbuhaken dhateng pribadhinipun piyabmbak ingkang jumbuh kaiyan tata lair lan batin. Cundhuk kaiyan kalungguhan sarta peoangkatanipun miwah trep-trepanipun panganggen.

Ngrembag bab busana jawi ing Surakarta yektinipun mboten saged uwal saking budaya jawi ingkang sumberipun saking Kraton Surakarta.

Ing ngandhap punika kaandharaken kanthi urut saking nginggil dumugi ngandhap peranganipun busana adat jawi kakung gagrak surakarta. Peranganipun busana jawi kakun ingkang dipunangge ing Kraton Surakarta ing wekdal sakpunika ugi ngemit piwucal ingkang sinandi.

1. Udheng. Udheng bsa ngokonipun iket utawi dipun arani blangkon menawi sampun dados kantun ngagem, dene basa kramanipun dhestar. Uheng asalipun saking tembung mudheng ingkang suraosipun " tiyang badhe anggadhahi penggalih ingkang kukuh menawi sampun ludheng kaliyan tujuwan gesangipun". Udheng punika arupi panganggen ingkang dipun agem kangge nutupi mustaka. Udheng limrahiupun kadamel saking kain bathik awujud pesagi, ingkang lajeng kalempit katata kawangun kanthi njlimet supadis rerengganipun kiwa tengen sami, lajeng dipun jait miturut ukuranipun mustaka ingkang ngersakaken. Ngangge udheng ugi wonten paugeranipun, utaminipun menawi sowan dhateng keraton mboten pengin sakekecanipun piyambak, ananging wonten sajawining keraton panganggenipun udheng merdika (bebas), padhatan ingkang dipun agem udheng jebehan, inggih wonten pahargyan punapa kemawon kalebet wonten ing kasripahan.
2. Kulambi utawi rasukan. Tembung rasukan lengku suraos " bilih titah manungsa kedah ngrasuk agami lan tansah manembah dhumateng Gusti Ingkang MahaAgung". Miturut wangunipun, rasukan busana jawi kakung, ingkang baku wonten warni kaih inggih punika atelah kaliyan beskap, menggah sanesipun kajumbuhaken kaliyan dhasaring kulambi sakawit inggih punika atelah kaliyan beskap. Ingkang dipun wastani atelah mekaten, awujud jas tutup. Dados wiwit gulonipun, ing tengah katutup duugi sapangandhap. Kancingipun wonten tengah-tengah wiwit sangandhaping jangga sapangandhap, limrahipun wonten gangsal (5) kancing utawi benik. Dene sisih wingking sangandhap wengkeran dipun krowok, kangge ngetingalaken nyengkelit dhuwung. Beskap mekaten wujud jas, gulonipun ttup kanthi kancing ing sisih tengah. Dene kapernah jaja (dhadha) sapangandhap katutup mawi tangkepan mangiwa, miring mangandhap. Kancingipun kiwa sapangandhap wonten tiga. Dene sisih tengen jaja dipunpasangi kancing (benik) ugi cacah kalih mapanipun sami kaliyan kancing ing kiwa minangka pasren. Kadosdene atelah, ing wingking sapangandhap wengkeran dipun krowok kangge nyengkelit dhuwung. 
3. Setagen. Setagen punika piranti kangge nyingseti utawi ngencengaken tumempelipun sinjang wonten badan, supados sampun ngantos mlorot temahan udhar. Setagen bakalanipun kadamel saking kain kandel tenun, benangipun tenun agal, mila radi kaku. Wiyaripun setagen watawis 2-4 meter. Ulesipun warni-warni wonten igkang cemeng, ijem,pethak  lan sapanunggalanipun. Nalung sedaya wau mboten wigati, jalaran manggenipun setagen punika badhe katutup kaliyan sabuk, wonten nglebet dados mboten ketingal saking njawi. Panganggenipun sinjang kedah sampun karaos trep, nembe lajeng dipun ubeti setagen. Anggenipun ngubedi setagen kawiwitan saking ngandhap, pas nginggil cethik, ubedipun mangiwa, saben sakubedak kedah dioun kencengaken, ubedanipun kaprenakhaken samsaya minggah. Pungkasanipun setagen lajeng dipunpeniteni.
4. Sabuk. Sabuk saking tembung buk, tegesipun mboten bathi lan mboten tuna. Suraosipun manungsa kaajab ngginakaken raganipun kangge nyabut damel kanthibtumemen supados mboten ngantos buk. Sabuk punika ageman ingkang dipun angge nutupi setagen. Dados menawi sinjang sampun dipunsingseti, lajeng dipunsingseti malih mawi sabuk, supados setagen mboten ketingal. Dados kados dene pasren. Kajawi punika sabuk ugi badhe dipun angge nyengekelitaken dhuwung ing sisih wingking. Kados dene ageman rasukan ing wigking krowok, pramila ingkang ketingal sanes sinjang utawi setagenipun, ingkang ugi minangka nyengkelitaken dhuwung. Patrapipun ngangem kanthi kaubedaken badan, kawiwitan saking nginggil, ubedipun mangiwa. Ubedipun igkang anfka kalih kaoernahaken kiranf langkung kalih nyari sangandhapipun. Semantennugi ubedan ingkang angka tiga kapernahaken kirang langkung kalih nyari sangandhapioun ubedan angka kalih, mekaten sapotuutipun ngabtos sap gangsal utawi nenem.
5. Epek Timang. Epek dumadi saking tembung opek utawi golek, tegesipun manungsa gesang kedah ngudi kawruh i gkang migunani. Dene timang suraosioun "bilih ilmu ingkang dipunudi kedah dipun mangerteni kanthi bebles lan gamblang mboten mangu-mangu ingkang tundhonipun saged nuwuhaken raos was kuwatir". Epek punika awujud setut ingkang kadamel saking bakalan kain bludru, wiyarioun watawis 5 sentimeter, dene panjangipun atawis 120-150 sentimeter. Bongkotipun epek dipun pasangi timang utawi gesper ingkang dipunangge nyandhet ubetioun epek sarta kerep ingkang kangge nlesepaken tirahaning epek supados mboten kumlewer. Timang sarta lerep, limrahioun kadamel saking kuningan kanthi rinengga ukiran. Caranipun ngangge epek punika kaubedaken wonten sabuk, ubedanioun mangiwa, tegesipun timang kaprenahaken iring kiwa. Anggenipun ngubedaken epek, kaangkah wiyaripun antawisipun epek ngandhap kaliyan sabuk ngandhap kirang langkung 2, 5 nyari. Dene timangipun kaprenahaken wonten ngajeng trep tengah-tengah. 
6. Sinjang, kramanioun inggil nyamping basanipun ngoko jarik utawi jarit. Jarik kerata basanipun aja serik, liripun "samoun ngantos grusa grusu salebeting ngadhepi satunggaling perkawis". Sinjang wujudipun kain bathik ingkang dipun angge kaubedaken ing badan nutupi jaja sapangandhap, dene watesipun suku ing nginggil polok. Kain bathik ingkang kangge nyampingan utawi sinjang punika woh pangolahing budi para leluhur linangkung run tumurun wiwit jaman kina makina. Kajawi cakrik ingkang rawit (njlimet) lan negsemaken ugi caranipun ndamel ugi rungsit kagarap kanthi njlimet, sabar telaten sarta nglampahi pinten pinten tataran. Menawi badhe ngangge sinjang, langkung rumiyin kedah dipun damel wironipun, inggih punija wiwit saking pinggiraning sinjang dipun lempit wolak walik ngantos 2/3 panjangipun sinjang. Wiyaripun saben lempitaning wiron menawi kangge tiyang putri kirang langkung 3,5 sentimeter. 
7. Dhuwung, bawanipun ngoko keris, krama inggilipun wangkingan. Dhuwung dumadi saking curiga lan warangka. Curiga punika welahioun ingkang landhep, dene warangka punika wadhah utawi sarungipun. Curiga lan warangka nggambaraken manunggaling kawula lan Gusti. Sawetawis mapanipun ing wingking inangka pralambang biih salebeting manembah kedah ngungkuraken godhaning setan. Tumraping tiyan jawi, keris punika wujudipun sanjata i gkang adiluhung. Kawastanan adi luhun amargi sadonya mvoten wonten tandhingipun. Wiwit saking padamelipun ingkang rungsit, rawit kanthi telaten, sabar sarta eneping manah. Dhuwung dioun angge mligi minangka jangkeping ageman utawi busana adat jawi. 
8. Samir. Kalebet prabot busana jawi kraton Surakarta hadiningrat. Mliginipun lenawi siwan dhateng keraton minanfka tandha bilih abdi dalem kalawau nembe nampi ayahan. Dados wonten pasrawungan mboten perlu ngangge samir. Samir wujudipun kain ingkang kawangun pesagi lan panjangipun 1,2 meter. Dene wiyaripun 6 sentimeter. Bakalipun kain karangkep lan kajait ing sisih sewalik warninipun abrit nggadhahi teges janur kuning, ingkzng mituut kapercayan nyaketaken daya alus ingkang sae sarta nebihaken daya alus ingkang awon. 
9. Selop. Selop utawi canela (sandhal) mujudaken lambaran suku kadidene sepatu namung kemawon krowok ing perangan wingking. Canela jzrwa dhosokipun canthelna jroning nala tegesipun dipun gondheli kanthi kiyat ing salebeting batin.

Mekaten menggah katrangan bab ageman jawi gagrak Surakarta tumrap tiyan kakung ingkang limrah sami dipuna angge ing wekdal punika. Sinaosa ing alam modhern kados sapunika, minangka tiyang jawi menawi mangangge sandhanganipun inggih kedah purun mersudi malih, saged mangertosi wuud saha trep-trepanipun, supados budaya adiluhung tilaran para leluhur punika tansah lestari.

Tugas : saben jeneng busana ing ndhuwur, golekana gambare lan wenehi keterangan. Tugas dikirim ana ing GC kelase dhewe dhewe. Nuwun.